Şişe mi Kartuş mu?

Yaz sıcaklarının ortalığı cehenneme çevirdiği, trafik çilesinin şehri yaşanmaz hale getirdiği bu günlerde yoldan geçen birine "Dolmakaleminde kullanmak için şişe mürekkebi mi tercih edersin yoksa kartuşu mu?" diye sorsanız, ekseriyetle alacağınız yanıtın benim buraya yazabileceğim türden olmayacağına eminim. Ama biz kalem/defter/mürekkep tutkunları için hayat başka bir mecrada akar. Ve o mecrada sorunlar "normal" (buna sıradan da diyebilirdim ancak dememeyi tercih ediyorum) hayatın sorunlarından çok daha farklıdır. İşte bu nedenle, yeri ve zamanı mıdır diye düşünmeden "şişe mi kartuş mu?" tartışmasına dalıyorum.

Öncelikle tartışma konumuzla ilgili internetten edindiğim bazı bilgileri vereyim. Dolmakalem mürekkebinin tarihi, doğal olarak en az dolmakalem kadar eski. Yani 10. yy'a kadar uzanıyor [1]. Halen dolmakalemlerimizde kullandığımız su bazlı mürekkep 19. yy'da üretilmeye başlanıyor ve pek de değişmeden günümüze kadar aynı şekilde devam ediyor [2]. Değiştirilebilir kartuşlu mürekkep sistemine sahip ilk dolmakalem patenti 25 Mayıs 1827'de Fransa'da alınıyor [1]. Bundan sonra, farklı ülkelerde farklı tipte kartuşlu dolmakalemler için alınan patentler birbirini izliyor [3]. Ancak bildiğimiz anlamda tek kullanımlık cam veya plastik kartuşun yaygın olarak piyasaya sürülmesi için 1950'li yılları beklemek gerekiyor. Kısa sürede büyük kabul gören bu yenilik, aynı döneme denk gelen tükenmez kalemin ortaya çıkmasıyla biraz perdelense de, pratik ve temiz bir kullanım şekli sunduğu için yaygınlaşmaya devam ediyor [1,4,5]. Günümüzde şişe mürekkep üreten neredeyse bütün firmalar, aynı mürekkepleri kartuşların da içine koyuyorlar. Ancak Noodler's mürekkebi üreten Luxury Brands firması, ekonomik olarak şişe mürekkebe nazaran dezavantajlı olması ve çevreye verdiği zararlar nedeniyle dolmakalem kartuşu üretmeyi reddediyor [6].

Ebatlara ve mürekkep miktarına bakıldığında, pek çok üretici Avrupa tipi standart (uluslararası da deniyor) kartuşu tercih ederken, Parker, Lamy, Sheaffer, Cross ve Waterman gibi büyük üreticiler kendilerine has kartuş tipleri oluşturmuşlar. Ancak bunlardan bazılarının da birbirleri ile uyumlu olduklarını belirtmekte fayda var. Standart kartuşun kısa tipi (38 mm) 0.75 mm mürekkep kapasitesine sahipken, uzun tipi (72 mm) 1.45 ml mürekkep alabiliyor. Şişelere gelince, içindeki mürekkep miktarları hepimizin bildiği gibi 15 ml'den başlayıp yukarı doğru çıkıyor. Ülkemizde sanırım en yaygın kullanılan miktar 35 ml, ancak 50 ve 62.5 ml'lik şişelere de sıklıkla rastlamak mümkün.

Bu bilgileri verdikten sonra tartışmamızın özüne gelelim. Bir dolmakalem tutkunu olarak her ikisini de kullanmak makul, ve hatta neredeyse hepimiz için geçerli olanı. Ancak hangisi daha tercih edilebilir bir seçenek sorusuna cevap vermek istersek, her iki seçeneğin artı ve eksilerini belirlemek gerekiyor.

Şişelenmiş mürekkep uzun dönemde kartuşa nazaran çok daha ekonomik, ayrıca daha fazla renk seçeneğine sahip. Kimin ürettiğine bakmadan her marka ve model dolmakalemle kullanmanız mümkün. Doldururken dolmakalemin içinde oluşan mürekkep hareketi, kalemde az da olsa bir temizlenme sağlıyor. Neredeyse her biri ayrı bir tasarım harikası çevre dostu cam şişelerin yarattığı estetik duygusu ise inanılmaz. Son zamanlarda yaygın bir ilgi alanı da, farklı renkte mürekkepleri birbirleri ile karıştırarak yeni renkler elde etmek. Pratikte bunu sadece şişe mürekkepler ile yapabileceğinizi yazmama gerek var mıydı bilmiyorum. İşte şişe mürekkebin avantajları bunlar. Uzun yolculuklar için taşınmalarının zor ve riskli olması, açık güneş ışığına maruz kaldıklarında veya uzun süre kullanılmadıklarında özelliklerini yitirebilmeleri, saklama koşullarının kartuşlara nazaran daha fazla itina gerektirmesi ise en önemli dezavantajları. Kaleminizi doldururken elinize mürekkep bulaşmasını ben bir dezavantaj olarak görmüyorum (bu sizi öldürmez, yıkarsanız geçer. Hem denizden korkan gemiye binmez değil mi?), ancak bu durumu dezavantaj olarak görenlerin de olabileceğini kabul ediyorum.

Kartuşlara gelince; hemen her yerde bulunabilmeleri, pratik ve temiz kullanımları, kolay taşınmaları ve saklanmaları en önemli avantajları. Çoğunluğu plastikten yapıldığı için çevreye verdikleri kalıcı zararlar, her tip ve model dolmakalemde kullanımı engelleyen standart olmayan tipleri, uzun dönemde aynı miktarda şişe mürekkebe göre çok daha pahalıya gelmeleri ise en önemli dezavantajları olarak sayılabilir. Gerçi son dezavantajı, şişe mürekkepleri bir enjektör vasıtasıyla kartuşlara doldurarak gidermeniz de mümkün.

Şüphesiz yukarıda saydıklarımın hemen hemen tamamı nesnel nedenler. Ama ben biliyorum ki, hayatın her alanında olduğu gibi, bu konuda da seçimler daha çok öznel nedenlere dayanıyor. Uzun süredir hem kartuş hem de şişe mürekkep kullanan biri olarak, artık yavaş yavaş sadece şişe mürekkep kullanımına yöneldiğimi söyleyebilirim. Bu tercihimin nedeni, hem şişe mürekkebin dolmakaleme daha yakıştığını, onunla daha fazla bütünleştiğini düşünmem, hem de çocuklarıma daha az çevre sorunları olan bir dünya bırakma gayretim. Ya siz hangi nedenlerle, hangisini seçiyorsunuz? Bu konudaki düşünceleriniz eminim herkesin ilgisini çekecektir.

Kaynakça:

[1] http://en.wikipedia.org/wiki/Fountain_pen

[2] http://penfountain.wordpress.com/2010/09/11/fountain-pen-inks-arent-all-the-same/

[3] http://www.vintagepens.com/early_cartridge_pens.shtml

[4] http://en.wikipedia.org/wiki/Fountain_pen_ink

[5] http://inventors.about.com/library/weekly/aa100897.htm

[6] http://noodlersink.com/"why-does-noodlers-fill-the-bottles-so-full"/